Επικίνδυνες Αποστολές: Έρευνα στην Ελλάδα

Έρευνα κι Ανάπτυξη. Λέξεις που ηχούν παράξενα σε αυτή την χώρα. Στην πραγματικότητα είναι λίγοι όσοι ξέρουν τι πραγματικά σημαίνει «Έρευνα κι Ανάπτυξη», λιγότεροι όσοι μπορούν να εκτιμήσουν την επίδραση που έχει στο επίπεδο μιας χώρας σε όλους τους τομείς (παιδεία, υγεία, οικονομία, κλπ), ενώ ελάχιστοι είναι αυτοί που κατανοούν τις ανάγκες και τα προβλήματα. Άρθρα θα έχετε δει πολλά, που δείχνουν ποσοστά, που δείχνουν πόσο χαμηλά βρίσκεται η Έρευνα στην Ελλάδα ή την θέση των Πανεπιστημίων σε σχέση με τα αντίστοιχα του εξωτερικού, για τις καταλήψεις κλπ. Με αυτό το κείμενο όμως σκοπός δεν είναι να δοθούν για άλλη μια φορά οι αιτίες για τις οποίες έχει φτάσει σε αυτό το σημείο η Παιδεία αλλά και η Έρευνα. Άλλωστε τις γενικές αιτίες, λίγο πολύ όλοι τις ξέρουν, αρκεί να μην εθελοτυφλούν.

Σκοπός είναι να φανούν συγκεκριμένα προβλήματα, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις ο πολίτης που δεν συμμετέχει στην Ακαδημαϊκή ή Ερευνητική κοινότητα τα αγνοεί. Γιατί το να κάνεις Έρευνα στην Ελλάδα, καμιά φορά θεωρείται παράξενο, εξωτικό, ασύλληπτο. Κι άλλες φορές θεωρείται αφελώς (για να μη γράψουμε κάτι χειρότερο) ως κάτι που μεταθέτει τον χρόνο στον οποίον ένας ερευνητής ή ένας Υποψ. Διδάκτορας (ένας “φοιτητής” όπως λένε όσοι δεν ξέρουν) θα βγει στην «πραγματική» αγορά εργασίας. Με λίγα λόγια η λέξη Έρευνα είναι πολλαπλώς παρεξηγημένη. Αλλά κι όσοι καταλαβαίνουν την αξία της Έρευνας, πολλές φορές δεν ξέρουν τι καλείται να αντιμετωπίσει ένας ερευνητής. Είναι πολύ τετριμμένο να αρχίζουμε τις αοριστολογίες για ελλιπή χρηματοδότηση, νομοθετικό πλαίσιο κλπ. Για να μπορέσει κάνεις να καταλάβει πρώτα τι σημαίνουν αυτά, πρέπει να δει τις καθημερινές λεπτομέρειες. Και μετά να συνυπολογίσει το γεγονός ότι όταν γίνεται Έρευνα, τα αποτελέσματα δεν προκύπτουν μαγικά, αλλά μετά από πολύ κόπο, χρόνο και κόστος. Σημειώνεται ότι στα παρακάτω δίνεται μια μεγαλύτερη έμφαση στην κατάσταση όπως επικρατεί στα Πανεπιστήμια, αλλά πολλά από αυτά ισχύουν και σε Ερευνητικά Ιδρύματα – θα χρησιμοποιείται η λέξη Πανεπιστήμια για την οικονομία του χώρου.

Πρώτα απ’ όλα οι άνθρωποι.

Φορείς της Έρευνας είναι ένα πλήθος ατόμων διαφορετικών ειδικοτήτων, από τον τεχνίτη που θα βοηθήσει π.χ. στο στήσιμο μιας πειραματικής εγκατάστασης μέχρι τον Καθηγητή του Πανεπιστημίου. Αλλά τελικά η βασική μονάδα στα Πανεπιστήμια ερευνητικής δραστηριότητας, ήταν πάντα οι μεταπτυχιακοί φοιτητές και κυρίως οι Υποψήφιοι Διδάκτορες (ΥΔ) και οι Μεταδιδάκτορες (ΜΔ). Βασική μονάδα, γιατί στην τελική, ακόμα κι αν κάποιος αποφασίσει να συνεχίσει την Έρευνα μετά την λήψη του Διπλώματος του, θα πρέπει στις περισσότερες περιπτώσεις να έχει περάσει από κάποιο από αυτά τα στάδια. Στην Ελλάδα οι ΥΔ και οι ΜΔ πρακτικά δεν είναι κάτι ουσιαστικά θεσμοθετημένο. Ξεκινώντας από τους ΥΔ, μπορεί να πει κανείς ότι είναι κάτι με... λίγο από όλα. Είναι ταυτόχρονα και φοιτητής και κάτι άλλο (π.χ. ελεύθερος επαγγελματίας). Και αν επεκταθούμε και λίγο, φαίνεται και από τον τρόπο που αντιμετωπίζονται στην κοινωνία γενικότερα - ως αιώνιοι φοιτητές λίγο ως πολύ, εκτός κι αν είσαι ΥΔ στο εξωτερικό. Ενώ δηλαδή αποτελούν βασική δύναμη κίνησης του μηχανισμού Έρευνας και λειτουργίας ενός εργαστηρίου, στην πραγματικότητα βρίσκονται σε μια ασαφή κατάσταση. Με άλλα λόγια, στους μηχανικούς για παράδειγμα, όταν κάνεις διδακτορικό, ενώ μπορεί στην αρχή να μην έχεις καμία χρηματοδότηση, είσαι αναγκασμένος να θεωρείσαι κι ως ελεύθερος επαγγελματίας (ΕΕ) με πλήρη αυτή την ιδιότητα. Δηλαδή έχεις τον χρόνο (!) και να κάνεις Έρευνα, και να κάνεις εξωτερικές δουλειές. Και για αυτό τον λόγο θεωρείται ότι είσαι σε θέση να πληρώνεις κανονικά την Εφορία και το ΤΣΜΕΔΕ. Έτσι νομίζουν δηλαδή. Φυσικά αντίστοιχα παραδείγματα μπορούμε να δούμε και σε άλλους τομείς. Θα έπρεπε όμως να υπάρχει πρόνοια, ώστε για τους ΥΔ για όσο κάνουν Έρευνα, και ανάλογα με το πόση χρηματοδότηση έχουν (στοιχεία τα οποία μπορεί να τα βρει κανείς εύκολα), να τους γίνεται μια διευκόλυνση στις εισφορές. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι σαν ερευνητής δεν προλαβαίνεις πρακτικά να ασχοληθείς σχεδόν με τίποτα άλλο έκτος του εργαστηρίου, ο χρόνος που περνάει κάνεις εκεί είναι έως και 10-12 ώρες καθημερινά, Σαββατοκύριακα πολλές φορές, κι ο μισθός είναι αβέβαιος (και με όριο). Το πρόβλημα θα γίνει πιο σαφές όταν αναφερθούμε στις χρηματοδοτήσεις.

Αν πάμε στους ΜΔ, είναι ένας θεσμός που υπάρχει στο εξωτερικό, αναφέρεται σε ερευνητικές προτάσεις ως κάτι απαραίτητο, απαιτείται σε πολλές θέσεις για ΔΕΠ αλλά… δεν υπάρχει θεσμοθετημένος στην Ελλάδα!!! Τα δε προβλήματα τους αντίστοιχης φύσεως με τους ΥΔ, απλά μπορεί κανείς να πει ότι έχουν μια μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων, αφού δεν είναι να πάρουν κάποιο δίπλωμα (όπως οι ΥΔ).

Και τέλος να επισημανθεί ότι πολλές φορές και οι ίδιοι οι Καθηγητές αναγκάζονται να ασχολούνται περισσότερη ώρα την ημέρα με τα γραφειοκρατικά παρά με την διαχείριση του εργαστηρίου τους.

Υποτροφίες / Χρηματοδοτήσεις     

Η χρηματοδότηση του ερευνητή δεν είναι δεδομένη. Αν τώρα είσαι ΥΔ, είναι πιθανό να μην πάρεις και τίποτα (ενδεχομένως όμως όλο και κάτι θα βρεθεί). Το μόνο θεσμοθετημένο που υπήρχε, αλλά άγνωστο αν συνεχίζει να υφίσταται (κάθε χρόνο υπάρχει η απορία “φέτος θα ισχύει?”) είναι μια ενίσχυση για επικουρικό έργο, η οποία στην καλύτερη είναι ένα ποσό της τάξης των 1000-2000€ ανά έτος. Αν τώρα έχει κάποιος την τύχη να είναι σε σχολή που δίνεται υποτροφία σε ΥΔ από την ίδια την σχολή υπάρχουν πολλές φορές παράλογοι όροι, όπως για παράδειγμα ανώτατο ποσό που μπορείς να λάβεις από συμμετοχή σε άλλα ερευνητικά προγράμματα. Το γιατί είναι παράλογο θα φανεί στην συνέχεια.

Ας δούμε λίγο τα διάφορα ερευνητικά προγράμματα. Ενδεικτικό: Ο Ηράκλειτος ήταν ένα ενδιαφέρον πρόγραμμα το οποίο το 2008 ανακοινώθηκε στην 2η «έκδοση» του. Η ιστορία που το συνοδεύει είναι χαρακτηριστικό της άγνοιας και της προχειρότητας που κυριαρχεί στον τρόπο δόμησης ερευνητικών χρηματοδοτήσεων. Οι αιτήσεις κατατέθηκαν 2009. Τα αποτελέσματα ξεκίνησαν να βγαίνουν μετά το πρώτο εξάμηνο του 2010 σταδιακά και μέχρι τέλος της χρονιάς. Τα (νέα...) χαρτιά για όσους πέτυχαν κατατέθηκαν το πρώτο τρίμηνο του 2011, και τα πρώτα χρήματα πήγαν.... λίγο πριν κλείσουν οι σχολές για το Καλοκαίρι του 2011! Τα χρήματα ήταν μεν αναδρομικά αλλά ήδη είχαν ξεκινήσει άλλα προβλήματα αφού σε εξανάγκαζαν να λες ότι ξεκίνησες το φυσικό αντικείμενο 2010 και ότι τελειώνεις με το ζόρι 2013. Με άλλα λόγια ένα διδακτορικό που φυσιολογικά θέλει 4 χρόνια κατά μ.ο. αν δεν έχεις άλλα προβλήματα, π.χ. γραφειοκρατία ή καταλήψεις (που φυσικά στην Ελλάδα δεν ισχύει!!), θα πρέπει να γίνει – πρακτικά – σε 2 χρόνια (πριν πάρεις τα χρήματα πως θα φτιάξεις πειραματική εγκατάσταση; - ή πόσα άτομα είχαν εγκαταλείψει το διδακτορικό για να δουλέψουν αφού δεν είχαν άλλα έσοδα και τα αποτελέσματα του Ηρακλείτου δεν έβγαιναν και ξαφνικά τα παράτησαν όλα χωρίς εξασφάλιση αφού τα χρήματα δεν έρχονταν;). Ύστερα από πάρα πολλές διαμαρτυρίες δόθηκε παράταση και φυσικά χωρίς επιπλέον πληρωμή. Και ένα ενδιαφέρον σημείο σχετικά με τα αποτελέσματα, που δίνουν την στρεβλή εικόνα της «αριστείας» στην Ελλάδα. Σε ότι έχει να κάνει με τα αποτελέσματα υπήρχε το έξης παρανοϊκό. Έπαιρνες προσαύξηση αν είχες καθηγητή από ΤΕΙ στην τριμελή και προσαύξηση αν ήσουν γυναίκα, άσχετα αν το θέμα σου ήταν “χειρότερο ποιοτικά” από έναν άνδρα. Και σαν να μην έφτανε αυτό, ενώ η πρώτη φουρνιά αποτελεσμάτων ήταν οι «άριστοι» στην πραγματικότητα ήταν με την προσαύξηση!!! Κανονικά οι άριστοι θα έπρεπε να χρηματοδοτούνταν μόνο και μόνο από την ποιότητα της πρότασης ανεξάρτητα αν έχουν προσαυξήσεις. Νομίζω καταλαβαίνουμε όλοι ότι δεν τίθεται θέμα ισότητας φύλων: μιλάμε για ιδέες ανθρώπων που είναι ανεξάρτητες αυτού του γεγονότος. Και να μην ξεχνάμε την γραφειοκρατία που απαιτείται κάθε τόσο. Δηλαδή άλλη δουλειά δεν έχει ο κάθε ΥΔ, αντί να κάνει Έρευνα. Και αυτοί είναι και από τους τυχερούς (όπως θα δείτε)!

Αντίστοιχα προβλήματα έχουν παρατηρηθεί σχεδόν σε όλα τα προγράμματα. Κυρίως σε ό,τι έχει να κάνει με το ΕΣΠΑ. Απίστευτη γραφειοκρατία επί μήνες, για τα ίδια και τα ίδια, την μια μέρα θέλουν άλλα δικαιολογητικά, την άλλη μέρα άλλα. Θαλής και Αριστεία είναι αυτά τα χαρακτηριστικά παραδείγματα. Και φυσικά τα χρήματα πήγαν στους αποδέκτες με μεγάλη καθυστέρηση (άρα και οι αγορές για εξοπλισμό έγιναν με μεγάλη καθυστέρηση). Ακόμα και αυτή την στιγμή που γράφονται οι γραμμές, τα προβλήματα με αυτά τα προγράμματα συνεχίζονται. Κάθε μέρα δεν ξέρεις αν ισχύουν τα ίδια με χθες. Και για να κάνουμε τα πράγματα χειρότερα για τα χρηματοδοτούμενα προγράμματα (ανεξάρτητα από που προέρχονται): Κάποια στιγμή οι φωστήρες του Υπουργείου πριν τις εκλογές του 2012, σκέφτηκαν την απίστευτη ιδέα, για να μην υπάρχει το δικαίωμα μονιμοποίησης κάποιου ερευνητή, όλες οι θέσεις σε ερευνητικά προγράμματα να προκηρύσσονται! Δηλαδή μια έξτρα γραφειοκρατία η οποία ήταν και παράλογη. Γιατί? Είναι απλό. Μπορεί να έχεις κάνει όλο τον κόπο να γράψεις την πρόταση, να την πήρε η ομάδα σου επειδή ανάμεσα στα άλλα αξιολογήθηκαν και τα βιογραφικά των ατόμων που θα δουλέψουν, και μετά να σου πει το Υπουργείο, ότι δεν μας ενδιαφέρει, θα πρέπει να προκηρύξεις τις θέσεις μέσω ΑΣΕΠ κλπ., με κίνδυνο, ενώ ήδη έχει ξεκινήσει το πρόγραμμα (αφού πέρασε η πρόταση), τυπικά οι θέσεις να είναι κενές και να κινδυνεύουν οι συγγραφείς της πρότασης να μην συμμετέχουν, γιατί θα κάνει κάποιος άλλος αίτηση για την θέση! Μετά από αντίδραση της ακαδημαϊκής κοινότητας, λίγο πριν τις εκλογές το αλλάζουν, και ουσιαστικά τώρα είναι μια μεσοβέζικη λύση, με προκηρύξεις ανάλογα τον τύπο του προγράμματος (σε κάποιες για το προσωπικό που έγραψε την πρόταση δεν χρειάζεται προκήρυξη). Κι όλο αυτό, γιατί δεν μπορούσαν στην σύμβαση έργου να βάλουν έναν όρο που να λέει “η παρούσα δεν υπολογίζεται για μονιμότητα” ή κάτι ανάλογο! Το θέμα είναι αρκετά σημαντικό γιατί ανάμεσα στα άλλα, καθυστερεί και τις πληρωμές και δημιουργεί ανασφάλεια. Επίσης καθυστερεί και την εκτέλεση των προγραμμάτων, που ειδικά στα Διεθνή, εφόσον το πήρες, ξεκινάς – δεν περιμένουν πότε θα τελειώσουν οι γραφειοκρατικές διαδικασίες στην Ελλάδα.

Αν τώρα θες να καταθέσεις πρόταση, η οποία έχεις την ατυχία να μην είναι σε ηλεκτρονική φόρμα (δυστυχώς κάποιοι γραφειοκρατικοί Ευρωπαϊκοί οργανισμοί το έχουν αυτό για παράδειγμα), είσαι αναγκασμένος για ένα σωρό χαρτιά, όπως cover letter και προϋπολογισμό, να χρειάζονται χίλιες δυο υπογραφές. Να τρέχεις με τις προθεσμίες δηλαδή και να κρέμεσαι στα χέρια της γραφειοκρατίας.

Το παρανοϊκό σε όλα τα παραπάνω, όπως και στα υπόλοιπα που θα ακολουθήσουν είναι ότι τελικά, από τα προγράμματα πληρώνονται και οι σχολές, σχηματίζουν κι από αυτά (και σωστά) τα αποθεματικά τους, κι αντί να διευκολύνονται οι ερευνητικές ομάδες στο να παίρνουν προγράμματα, το πλαίσιο τους δυσκολεύει. Το ερώτημα λοιπόν που τίθεται είναι, αν μια ερευνητική ομάδα και τα άτομα που την απαρτίζουν, μπορούν να φέρουν πολλές χρηματοδοτούμενες προτάσεις, ποιος ο λόγος να τίθενται περιορισμοί, όπως συνολικές ετήσιες ώρες που θα δουλεύεις? Στην τελική αν ο ερευνητής θέλει να δουλεύει 24 ώρες το 24ωρο είναι δικό του πρόβλημα, αρκεί η τελική δουλειά να είναι σωστή (γιατί αν δεν είναι, δύσκολα θα ξαναπάρει χρηματοδότηση, άρα λοιπόν ο ίδιος έχει επαρκές κίνητρο) και το αποτέλεσμα σχετικό με αυτά που δήλωσε ότι θα κάνει. Μα αν φέρει πολλά προγράμματα δεν θα πάρει και περισσότερα χρήματα το ίδρυμα? Γιατί πρέπει να του θέτουν όρια (που είναι πολύ χαμηλά αν συνυπολογίσει κανείς φόρους και ασφαλιστικές εισφορές), και γιατί θα πρέπει να τον ελέγχουν μέχρι δεκάρας χωρίς προφανή λόγο, αναγκάζοντας τον να ασχολείται μόνο με την εκτύπωση βεβαιώσεων λες κι άλλη δουλειά δεν έχει? Να γίνεται έλεγχος και αξιολόγηση φυσικά, αλλά επί της ουσίας. Στην τελική, αν ο ερευνητής πάρει χρήματα, λείψει στην... Χαβάη και στο τέλος φέρει την πιο τρελή καινοτομία, το Πανεπιστημιακό Ίδρυμα και η χώρα, κερδισμένοι δεν θα βγουν? Και να είστε σίγουροι ότι οι σωστοί ερευνητές δεν πρόκειται να κάνουν υπερβολές, γιατί τονίζεται, έχουν ήδη κίνητρο.

Ταξίδια για συνέδρια

Αν δεν συμμετέχει ο ερευνητής σε κάποιο ερευνητικό πρόγραμμα, τότε είναι λίγες οι περιπτώσεις που δεν θα βάλει από την τσέπη του. Αν είσαι προπτυχιακός που είχες την «ατυχία» να στείλεις ανακοίνωση σε συνέδριο, είναι σχεδόν θέμα επιστημονικής φαντασίας να πληρωθείς τις περισσότερες φορές. Υπάρχουν κάποια χρήματα, αλλά είναι ελάχιστα. Αν τώρα είσαι ΥΔ, (ή ΜΔ ή γενικά επαγγελματίας ερευνητής) πρέπει να κάνεις αίτηση από νωρίς μέσα στην χρονιά, να πας το ταξίδι, να κρατάς όλα τα παραστατικά και να γυρίσεις φέρνοντας αυτά και ένα σωρό αιτήσεις - και να ευχηθείς να έχουν μείνει χρήματα. Αυτά τα λίγα για να εκπροσωπήσεις την χώρα σου σε ένα Διεθνές Συνέδριο. Φυσικά εδώ μας απασχολούσε πιο πολύ αν θα εκπροσωπηθούμε στην Eurovision. Το λες και άποψη για το τι θεωρεί προτεραιότητα η κοινωνία σήμερα. Αν τώρα είσαι σε κάποιο πρόγραμμα, η ημερήσια αποζημίωση είναι εισόδημα από ΕΕ και θα έχει ξεχωριστή σύμβαση έργου. Φυσικά ποιος ξέρει αν όσο γράφονται αυτές οι γραμμές στο Υπουργείο δεν σκέφτηκαν κάτι άλλο – όλα αυτά αλλάζουν τόσο γρήγορα που οι ερευνητές αλλά και οι υπάλληλοι των ιδρυμάτων τα χάνουν...

Summer schools και σχετικές δραστηριότητες που θα βοηθούσαν την εξέλιξη ενός επιστήμονα, θα τον έφερναν σε επαφή με άλλους επιστήμονες του εξωτερικού και θα επέτρεπαν την διάχυση ιδεών και πιθανές διεθνείς συνεργασίες? Ούτε συζήτηση. Technical tours? Αυτά θεωρούνται «βόλτες» και δεν δικαιολογούνται ούτε για αποζημίωση του ξενοδοχείου.

Και εννοείται πολλές φορές η κατάθεση των δικαιολογητικών είναι μια εξαιρετικά χρονοβόρα διαδικασία. Πάντα θα υπάρχει ένα χαρτί που λείπει και το χειρότερο είναι να χρειάζεται να επικοινωνήσεις π.χ. με την αεροπορική εταιρία για να σου στείλει μια άλλη απόδειξη γιατί αυτή που σου έδωσαν δεν έχει κάτι επάνω γραμμένο. 

Διοργάνωση Συνεδρίων

Πέρα από τα προβλήματα με τα ταξίδια, είναι ελάχιστα (πλέον) τα σοβαρά συνέδρια που γίνονται στην χώρα μας. Αυτά δε, σχεδιάζονται συνήθως χρόνια πριν (μπορεί και πάνω από 3) οπότε η διαρκής αβεβαιότητα και η έλλειψη σχετικού προϋπολογισμού για αυτά το καθιστά σχεδόν αδύνατο να γίνει σημαντικό συνέδριο – ή έστω σπάνιο. Τα οφέλη θα ήταν προφανή. Το ίδιο ισχύει και για τα summer schools. Επιπλέον είναι ελάχιστες οι περιπτώσεις που μπορεί να δικαιολογηθεί η πρόσκληση ενός επιστήμονα εγνωσμένης αξίας για κάποιες ομιλίες ή σεμινάρια, αυτό είναι “πολυτέλεια”. Δεν χρειάζεται φυσικά να αναλύσουμε γιατί είναι σημαντικά όλα αυτά, τόσο για την θέση των ακαδημαϊκών ιδρυμάτων στο διεθνές περιβάλλον, όσο και για τον τουριστικό κλάδο.

Αγορές Εξοπλισμού

Η διαδικασία της αγοράς εξοπλισμού είναι μια εξίσου επίπονη διαδικασία είτε το κάνεις μέσα από πρόγραμμα είτε το κάνεις μέσα από στάνταρντ κρατικές/ ενδοπανεπιστημιακές χρηματοδοτήσεις. Μιλάμε για τόνους χαρτί το οποίο απλά πάει σε κάποιον φάκελο. Αντί να υπάρχει ένα σύστημα κατάθεσης π.χ. μέσω μηχανοργάνωσης και σκαναρίσματος τιμολογίων και λοιπών παραστατικών. Αν τα χρήματα περνούν κάποιες χιλιάδες, τότε είσαι αναγκασμένος να κάνεις μίνι μειοδοτικό παίρνοντας τουλάχιστον 3 προσφορές. Και να φτιάξεις άλλο ένα πάκο χαρτί που να εξηγείς γιατί επιλέγεις αυτό που επιλέγεις. Ή να βάλεις ένα χαρτί αποκλειστικής αντιπροσωπείας. Κι όλα αυτά ενώ μπορείς να αγοράσεις από το εξωτερικό πλέον αν θες μέσω του internet - απόλυτη παράνοια. Αν τώρα το ποσό ξεπερνάει κάποιο συγκεκριμένο όριο, είσαι υποχρεωμένος να ζητήσεις η πληρωμή να γίνει με πίστωση. Πλέον με τις καθυστερήσεις όμως πληρωμής, και τα χαρτιά που ζητούνται (για το παραμικρό θέλουν φορολογική και ασφαλιστική ενημερότητα από όταν κατατίθενται τα χαρτιά προς πληρωμή), δεν δίνει σχεδόν κανένας εξοπλισμό. Πρέπει να είναι πολύ μεγάλο το ποσό για να αξίζει να μπουν στον κόπο. Αφήστε που γίνεται και μια πονηρή κράτηση (υπέρ τρίτων...) 2-3% του ποσού, οπότε αναγκάζεσαι να ενημερώσεις από πριν τους προμηθευτές γιατί αλλιώς σε τρελαίνουν στα τηλέφωνα που δεν τους το είπες, λες και φταις εσύ...

Μην μιλήσουμε για αγορές από το εξωτερικό με ΦΠΑ κλπ. Αποτελεί ένα case by case σενάριο που πρέπει κάθε φορά να ρωτάει ο ενδιαφερόμενους τους υπεύθυνους του Πανεπιστημίου για το τι πρέπει να κάνει.

Υπάρχουν όμως και αγορές που πρέπει να γίνουν κεντρικά με μειοδοτικό. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα? Υπολογιστές! Σπάνια μπορείς να πάρεις από άλλο πρόγραμμα (ιδανικό γιατί η καθυστέρηση εκεί είναι μικρότερη από αυτό που συμβαίνει με τους κεντρικούς μειοδοτικούς). Καθυστερήσεις επί καθυστερήσεων, ανάβολες, ακυρώσεις κλπ. Παραγγέλνεις ΗΥ σήμερα με χαρακτηριστικά που θες τώρα και τον παίρνεις μήνες ή και χρόνο μετά. Ξεπερασμένο πλέον για τα ίδια χρήματα που το ζήτησες τότε.

Βιβλιοθήκες – Συγγράμματα

Δεν υπάρχει πρόσβαση σε πάρα πολλά περιοδικά και σχετικές ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες. Τόσο απλά. Ακόμα κι αν υπάρχει, η πρόσβαση ισχύει για δημοσιεύσεις που έχουν γίνει μέχρι μερικά χρόνια πριν ή σε περιορισμένο εύρος επιστημονικών πεδίων. Είναι ενδεικτικό ότι αυτό το διάστημα που γράφονται αυτές οι γραμμές, δεν υπάρχει σχεδόν σε τίποτα πρόσβαση, κι όπου υπάρχει είτε είναι περιορισμένη είτε πρόκειται να σταματήσει. Υπάρχουν χρήματα στον προϋπολογισμό αλλά το Υπουργείο καθυστερεί να προχωρήσει το θέμα. Οι ερευνητές  αναγκάζονται να βρουν κάποιον συνάδελφο στο εξωτερικό που να έχει σχετική πρόσβαση για να τους στείλει κάποια δημοσίευση. Τουλάχιστον τραγικό. Για όποιον δεν γνωρίζει, πρέπει να σημειωθεί, ότι στην έρευνα το σημαντικότερο μέσο για να πληροφορηθεί ο επιστήμονας αντίστοιχες έρευνες, αλλά και για να μπορέσει να καταξιωθεί ως τέτοιος, είναι εξειδικευμένες δημοσιεύσεις σε ειδικά περιοδικά (για τους μη γνώστες, καμία σχέση με τα περιοδικά στα περίπτερα) ή από συνέδρια. Κάποια στιγμή σε άλλο άρθρο θα αναφερθώ από άλλη οπτική και σε αυτό το θέμα, αφού είναι χαρακτηριστικό ότι ιδιαίτερα στην χώρα μας, υπάρχει τεράστια άγνοια στο πως να κατανοούμε πόσο Καθηγητής ή Δόκτωρ είναι ένας “Καθηγητής” ή “Δόκτωρ” που μας πλασάρουν τα ΜΜΕ.

Σύνδεση Έρευνας με την παραγωγή

Αν εξαιρέσουμε τις περιπτώσεις καταλήψεων, γιατί δεν πρέπει «το κεφάλαιο να μπαίνει στα πανεπιστήμια» και τα σχετικά, υπάρχει εν γένει ένα δεδομένο πρόβλημα. Αν κάποιος ερευνητής κάνει μια καινοτομία, πως την εκμεταλλεύεται; Δεν υπάρχει ένας σαφής τρόπος βοήθειας προς τους ερευνητές. Για παράδειγμα οι ΥΔ θα έπρεπε εύκολα να μπορούν να διασφαλίσουν τα επιτεύγματα τους καταρχήν ως «πνευματική ιδιοκτησία» και κατά δεύτερον να μπορούν σχετικά εύκολα να ιδρύσουν μια νέα εταιρία που θα μπορούσε να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας. Για παράδειγμα στο εξωτερικό, υπάρχουν οι δομές εκείνες που επιτρέπουν σε έναν νέο επιστήμονα που έκανε μια Έρευνα, την δημοσίευσε (οι δημοσιεύσεις, ειδικά από Πανεπιστήμια, είναι πάντα δημόσιες, δεν υπάρχει κάτι κρυφό), να εκμεταλλευτεί την τεχνογνωσία του δημιουργώντας με την βοήθεια του πανεπιστημίου μια start-up επιχείρηση. Μάλιστα υπάρχουν περιπτώσεις που επιτρέπεται σε Καθηγητές να συμμετέχουν στην βοήθεια σύστασης και μετά από κάποιο χρονικό διάστημα ο νόμος τους δίνει την επιλογή α) ή συνεχίζεις ως μέτοχος αλλά παραιτείσαι από Καθηγητής ή β) παίρνεις αυτά που δικαιούσαι και συνεχίζεις ως καθηγητής. (Διευκρίνιση. Υπάρχουν κάποιες δομές βοήθειας αυτή την στιγμή προς τους ερευνητές στην Ελλάδα αλλά είναι ελάχιστες και αποσπασματικές.) Ο δε Καθηγητής στις ανώτερες βαθμίδες, δεν χρειάζεται να κάνει μάθημα όλη την ώρα (και ούτε να ασχολείται με την γραφειοκρατία όπως γίνεται εδώ). Πολλές φορές τα μαθήματα τα κάνουν ΥΔ με τον θεσμό του Teaching Assistant. Και φυσικά πληρώνονται για αυτό. Οι Καθηγητές αντιθέτως πρέπει κατά κύριο λόγο να δίνουν έμφαση στην Έρευνα του εργαστηρίου τους και να βρίσκουν χρηματοδότηση. Οι καθηγητές δηλαδή θα πρέπει να είναι σε έναν λογικό βαθμό κάτι σαν managers. Αυτό δεν μειώνει την εκπαιδευτική τους αξία, αλλά ακριβώς το αντίθετο.

Τελικά

Αυτά τα γεγονότα είναι μερικά μόνο από τα παράλογα που ζουν οι ερευνητές καθημερινά στην Ελλάδα. Μπορεί κανείς να καταλάβει ότι με μερικές απλές κινήσεις, χιλιοειπωμένες, η κατάσταση θα μπορούσε να βελτιωθεί. Μερικά από τα προφανή και λογικά βήματα θα ήταν.

1) Θεσμοθέτηση του ρόλου των ΥΔ και ΜΔ και της σπουδαιότητας που παίζουν στην ακαδημαϊκή και όχι μόνο έρευνα. Αυτό σημαίνει παράλληλα ότι πρέπει να ξεκαθαριστεί ο ιδιαίτερος ρόλος τους, κι όχι να θεωρούνται παράλληλα ερευνητές με ελάχιστα έσοδα και πολλές ώρες δουλειάς, αλλά και ΕΕ και να έχουν πλήρεις υποχρεώσεις και στα δύο. Δεν είναι δυνατόν να ζητάνε από ερευνητή που είναι 10 και 12 ώρες κάθε μέρα στα εργαστήρια να είναι ταυτόχρονα ΕΕ με ότι συνεπάγεται σε ασφαλιστικές εισφορές ή φόρους. Και δεν μπορεί να γίνει αλλιώς αφού οι σχολές πληρώνουν μόνο με μπλοκάκι.

2) Θα πρέπει ο Καθηγητής να απεμπλακεί από τις συνεχείς παραδώσεις και την γραφειοκρατία, και να εισαχθεί ο θεσμός του Teaching Assistant όπως στο εξωτερικό για τους ΥΔ, με τις αντίστοιχες αποζημιώσεις. Ο Καθηγητής πρέπει να είναι και manager του εργαστηρίου του και να έχει τον αντίστοιχο χρόνο. Και αυτό φυσικά θα αποδεικνύεται με το παραγόμενο έργο: δημοσιεύσεις, διπλωματικές, διδακτορικά, επιχορηγήσεις, πατέντες κ.α.

3) Μείωση της γραφειοκρατίας. Είναι απαράδεκτο για κάθε πρόγραμμα που πρέπει να καταθέσεις ή να διαχειριστείς να ζητάνε δεκάδες χαρτιά, υπογραφές και τιμολόγια και αυτά να αλλάζουν σχεδόν σε μηνιαία βάση. Η ομάδα που έχει αναλάβει μια έρευνα έχει ένα σαφή αντικειμενικό σκοπό. Να παράγει ένα έργο για το οποίο έχει δεσμευτεί. Ο έλεγχος να γίνεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα και να δίνεται έμφαση στο αν παρήχθη το έργο που πρέπει κι όχι αν αγοράστηκε ένα εξάρτημα 100€ πιο ακριβά... Επίσης διευκόλυνση στην αγορά εξοπλισμού. Η απαίτηση να γίνονται όλα επί πιστώσει ακόμα και τώρα και μάλιστα με πολλές εβδομάδες καθυστέρησης της πληρωμής και κρυφά έξοδα, αναγκάζει πολλές εταιρίες να μην πουλάνε τελικά εξοπλισμό ο οποίος είναι αναγκαίος. Επίσης να γίνεται η διαδικασία γρήγορα. Δεν μπορεί σε ένα ανταγωνιστικό παγκόσμιο ερευνητικό περιβάλλον να χάνεται έτσι χρόνος από πειράματα. Απλοποίηση και στους μειοδοτικούς διαγωνισμούς.

4) Ενίσχυση της αξιοκρατίας στις προκηρύξεις. Αυτό μπορεί να γίνει με την μεγαλύτερη συμμετοχή ειδικών από το εξωτερικό για την κρίση των προτάσεων χωρίς την παρέμβαση από εδώ.

5) Βελτίωση του νόμου για τις προκηρύξεις. Η διαδικασία, όπως αναλύθηκε, είναι επιεικώς γελοία. Φυσικά να υπάρχει προκήρυξη για τις θέσεις που δεν ήταν ήδη δεσμευμένες από συγκεκριμένους ερευνητές μιας ομάδας, αλλά με γρηγορότερες διαδικασίες. Δεν μπορεί να αρχίζει ένα έργο και να κολλάμε στις υπογραφές των υπουργείων... Και εν τέλει μπορούν να είναι σίγουροι: δεν θέλουν όλοι οι (οι περισσότεροι δηλαδή) ερευνητές, ιδιαίτερα οι ΥΔ και οι ΜΔ, να μονιμοποιηθούν – ας μπει στις συμβάσεις η σχετική πρόταση να τελειώνουμε. Δεν γίνεται να πηγαίνουν όλα πίσω γιατί υπάρχει αυτός ο φόβος.

6) Αύξηση χρηματοδότησης για ταξίδια στο εξωτερικό για διάχυση των εργασιών, την γνωριμία με ειδικούς του εξωτερικού που μπορούν να οδηγήσουν σε διεθνείς συνεργασίες που θα αυξήσουν το κύρος των ελληνικών πανεπιστημίων. Η αύξηση της χρηματοδότησης θα περιλαμβάνει από προπτυχιακούς μέχρι ΜΔ, και φυσικά τους καθηγητές.

7) Αύξηση της χρηματοδότησης για πρόσβαση σε ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες. Αυτοματοποιημένη διαδικασία ανανέωσης. Δεν υπάρχει λόγος για άλλη συζήτηση στο θέμα αυτό.

8) Βοήθεια στο να γίνουν περισσότερα συνέδρια διεθνούς κύρους, που θα επιβεβαιώνουν την αξία των εδώ ιδρυμάτων, και θα είναι ένας πολύ ποιοτικός τύπος τουρισμού. Στο ίδιο πλαίσιο και ανάλογα summer schools ή προσκλήσεις επιφανών ερευνητών.

9) Να υπάρχουν πιο σαφείς κι οργανωμένοι τρόποι βοήθειας των φοιτητών και των καθηγητών στο να μπορέσουν να δημιουργήσουν start-ups.

Μπορούν πολλά ακόμα να γίνουν. Η Παιδεία και η Έρευνα είναι το μέλλον μας – Ας μην τα έχουμε πια ως Επικίνδυνες Αποστολές σε αυτή την χώρα. Πολλοί Έλληνες επιστήμονες αλλά και ερευνητικές ομάδες δεν έχουν να ζηλέψουν σε τίποτα συναδέλφους τους του εξωτερικού, αν μιλάμε σε επίπεδο ιδεών: μάλιστα οι δυσκολίες τους έχουν κάνει σε πολλές περιπτώσεις να είναι εφευρετικοί. Εκεί που χάνουμε είναι σε όλη την δομή της υποστήριξης τους. Αυτό χρειάζεται για να μπορέσουν να παράγουν έργο καινοτόμο και πρωτοποριακό.

Ο Ιωσήφ Παρασκευάς είναι ΥΔ στο ΕΜΠ και μέλος της δημιουργίας, ξανά!

ΥΓ. Όλες οι εικόνες πλην της πρώτης είναι από το εξαιρετικό www.phdcomics.com